Promotie CD
De promotie-cd kwam tot stand mede dankzij een financiële bijdrage van:
Douwe Kalma Stifting
Stichting Juckema Siderius fonds
Ottema Kingma Stichting
Pollema Tromp Stichting
Afbeelding: Paulus Folkertsma en zijn woonhuis aan de Weaze in Aldeboarn.
Paulus Folkertsma (1901-1972) was gedurende het grootste gedeelte van zijn leven onderwijzer in het Friese Aldeboarn. Als componist was hij autodidact. Hij heeft 77 officiële opusnummers nagelaten; het werkelijke aantal composities bedraagt meer dan honderd. Het gaat daarbij om orgelwerken, liederen, symfonische werken, cantates, operettes en kamermuziek voor de meest uiteenlopende bezettingen. Deze promotie-cd geeft een beeld van zijn veelzijdige oeuvre.
Door op de titels klikken kunt u de fragmenten beluisteren.
Uit: Wer binn’de fjlden grien
2. Fijân, mei dyn wreed geweld
De Tweede Wereldoorlog heeft op Paulus Folkertsma een grote indruk gemaakt. Veel van zijn composities geven daar uitdrukking aan. De cantate Wer binn’ de fjilden grien op. 52 voor koor en orkest dateert uit 1949 en is geschreven op teksten van de Friese dichters Douwe Tamminga en Fedde Schurer. Opvallend lijkt het gemak waarmee hij voor deze bezetting schrijft. Het resultaat mag er zijn: intrigerende orkestinleidingen, welluidende muziek voor het koor met kwistig rondgestrooide, spitsvondig geschreven modulaties.
Fijân, mei dyn wreed geweld,
Dy’t ús folk syn fry ûntstelt,
Dy’t ús op ‘e knibbels twingt,
Oeral ûnk en rouwe bringt,
Moatt’ wy bûgje jier op jier
As in willeas offerdier?
No ’t dyn hurd-bespyk’re skoech
Swier ús op ‘e nekke woech,
No ’t ús soannen, nei ferrie
Hongerj’ efter stikeltrie.
Fijân, hoenear giet foarby
Dyn ûndaaib’re hearskippij?
Fijân, no ‘st ús pleatsen baarnst
En ús klokkebrûns teraanst,
Fiedsel foar dyn wreed kanon,
Fjoerslach foar dyn peloton…
Fijân, fijân, yn ús hert
Stiicht de stim fan it ferset!
Vijand, wars van wet en recht
Die de vrijheid ons ontzegt,
Die ons op de knieën dwingt
En met leed en rouw omringt,
Offert g’ ons dan jaar na jaar
Willoos op uw krijgsaltaar?
Nu g’ uw laars in stad en land
Hebt op onze nek geplant,
Onze zonen, na verraad,
Hong’ren achter prikkeldraad.
Vijand, wanneer gaat voorbij
’t dwangjuk van uw heerschappij?
Vijand, die geen hoeve spaart,
Die ons klokkenbrons vergaart,
Voedsel voor uw wreed kanon,
Vuurslag voor uw peloton…
Vijand, vijand, onverlet
Stijgt de stem van het verzet
(tekst en vertaling: Douwe Tamminga)
Ad hoc orkest o.l.v. Harm Witteveen, Klaske Folmer (declamatie)
Van de cd Paulus Folkertsma, VPRO CD 014, 1992
3. In memoriam Blackhall, Sutton, Emmons (fragment)
Folkertsma’s meest diepzinnige werk is ongetwijfeld het strijkkwartet uit 1943 “In memoriam R.O.Blackhall, A.J.Sutton, K.E.Emmons”, geschreven ter nagedachtenis aan drie bemanningsleden van een Halifax-bommenwerper van de Royal Canadian Air Force die omkwamen bij een crash op 5 mei 1943 nabij Aldeboarn. Het is een uitzonderlijk geconcentreerd werk, waarin Folkertsma al zijn harmonische vondsten en contrapuntische kunnen heeft gecombineerd en dienstbaar gemaakt aan een aangrijpende sfeerschildering. Reeds de inventie is uniek. Een anapest waarbij de thesis steeds een kleine terts beneden de arsistonen ligt, is het hoofdmotief. In één lange beweging wordt via contrapuntische verwikkelingen en pregnante harmonieën een spannende climax bereikt, waarna de spanning op heel natuurlijke manier wegebt. Het einde wordt bereikt via een zeer inventieve slotcadens waarin een heletoonsreeks voor de onderstem een opvallende rol speelt.
Het Hathor Strijkkwartet
Van de cd Paulus Folkertsma, VPRO CD 014, 1992
Uit Pianosonate op. 57 nr. 2
Johan Bijhold (piano)
Van de cd Mimerij, Hecro HRCD030202, 2001
Uit Sonate foar fioele en piane yn d op. 46
Jan Hulst (viool), Cees Steinroth (piano)\
Van de cd Paulus Folkertsma, VPRO CD 014, 1992
It fanke op ‘e bûthúsbank
It fanke op ‘e bûthúsbank
Skylt ierpels, glêde en rûne.
Har tinzen dûnsje as michjes mank
De waarmte fan de jûne
En teist’rje hyltyd wer om him.
As flinters yn ‘e sinne,
It makket bliid, in fine glim
Lûkt oer har antlit hinne.
Hja skylt en draait en draait en skylt.
It protsje wurdt hurd minder,
Sa haw ik gau de ein besyld.
En hoeden skylt hja tinder
En langet sa dy moaie dream
Fan doe en no en letter.
Dan spat de lêste fan it team
Yn ’t rimpeljende wetter.
(Aldert Deelstra)
Sliepsankje
Jou dy del yn swiete slomme
Leafste fan myn siel en sin.
Lit gjin soarch mear oer dy komme,
Dy’t dyn rêst fersteure kin.
Sliep no sêft en stil en goed.
Jezus hâldt dy yn Syn noed.
Hark, de sang fan ing’leskaren
Driuwt dyn lytse keamer rûn.
Rûzjend lûd fan harp en snaren
Wurdt dy ta in groetnis jûn.
Hannen teare earbiedich gear,
Jezus wekket trou en tear.
Sjoch de sinne yn ’t fersinken,
Dij syn lêste strielen stjoert;
Oer dyn oantlit glide blinken
Fan in boppe-ierdske gloed.
Skaden wanke, need en nacht.
Jezus bliuwt dyn treast en ljacht.
(Jan Piebenga)
Mimerij
As ‘k sêft de brikken poen
Fan ’t dierber ynstrumint,
Krekt foar my sels fernimber,
Dan leit yn my de soen
Fan ’t simmersk tempramint
En stilte fan septimber.
En fetsj’ ik dan gjin spoen
Fan hiel dit labyrint,
Fan hiel dit grutte wûnder,
As ‘k sêft de brikken poen
Fan ’t dierber ynstrumint
Bin ik der lokkich ûnder.
(Geart Jonkman)
Advintsliet
Hark, hoe ’t de kleare stimme sprekt
Dy’t troch de tsjusternisse brekt:
Slach op út jimme slomme ’t each,
De Kristus daget fan omheech.
Weits op, do siele wurch en dea,
Besmodz’ en oantaast fan it kwea;
In leaflik ljocht, in nije dei
Nimt al dyn lijen fan dy wei.
(Pieter Jelles Troelstra)
Tetsje van der Kooi (sopraan) en Lieven Sienema (piano): 7, 8
Ben Brunt (bas-bariton) en Lieven Sienema (piano): 9
Arjen Veenhuizen (bas-bariton) en Johan Bijhold (piano): 10
Van de cd Mimerij, Hecro HRCD030202, 2001
Uit Mei snare en tonge
11. Wolkom freugde fan ‘e wrâld
Wolkom, freugde fan de wrâld
Wolkom, freugde fan de wrâld,
Haadljocht oer de stjerren,
Grien- en plant- en blommefâd,
Mjitter fan ús jierren.
Himeleach dy ’t ál oersjocht,
Dy’t ús dau en mist ûnttsjocht,
Dy’t ús fjild bemielet,
Ja mei goud oerstrielet!
‘k Sjoch de nacht al hast ferflein
Mei syn donkre wjokken.
Alleman dy riist oerein
En begjint syn drokten.
d’Iene ploeget, sieddet, eidt’t,
d’Oare skiep en kij ferweid’t.
Elk is drok oan ‘t reppen
Yn syn deistich skreppen.
Kears en lampe fan ‘e dei,
Ûl’ fijân, iisteier,
Moudestower, droegewei,
Nacht- en froastferjeier,
Ljepper oer it wiet en droech,
Rûnterinder, nimmer sloech,
Oer en let allinne,
Wolkom, wolkom, Sinne!
Bokke bea
Bokke bea mei geare hannen:
Leaf fermeitsjen fan myn jeld,
Fan ús doarp en gea en lannen,
Do bist dy’t myn hert m’ ûntstelt.
Leafke, leafke, hert-en sinnetsjeafke,
Raar is’t; ik baarn troch dyn kjeld.
Tsjeafke, dy’t myn boarst tesnien hat
Mei dyn lonkjen as in sneed,
Dy’t myn herte sa ferdien hat,
Dat ik lôgj’ yn baarnend leed.
Leafke, leafke, hert- en sinnetsjeafke,
Wês meilydsum oer myn need.
Sûnder hert is sûnder libben.
‘k Libje lykwols sûnder hert.
’t Fleis fertoarret oan myn ribben,
En doch leitsj’ ik om myn smert.
Leafke, leafke, hert- en sinnetsjeafke,
Jou my wer myn geast en hert.
Nee, leaf, hâld it mar yn dinen,
Slút it feilich op en fêst.
Dan binn’ oer myn kwaal en kwinen,
Hat myn hert fan ’t lijen rêst.
Leafke, leafke, hert- en sinnetsjeafke,
Elts foar d’oar in noflik nêst.“
Jûnbea
No’t dizze dei mei oer’ en tiid ferrûn is,
Omdat de sinn’ yn ’t wetterwiid ferdwûn is,
Jou, sliep, ús dat ús rêst, dy’t fan God jûn is,
Fan lêst ûntbûn is.
Kom, swiete sliep, dêr’t d’ eagen ree ta binne.
Lit njoere dreamen net benearj’ ús sinnen;
Lit soarch en eangst ús rêstnocht net oerrinne,
Us free oerwinne.
Kom, swiete sliep, mar wês ús boarch en stipe.
Lit gjin grym nachtspoek by de kiel ús gripe.
Lit net it slyk fan fijâns somp’ ús knipe
Yn ûngrûns stripe.
Haad fan ‘e tsjerke, lit jo ingels blinke
Hâld wacht, dat wy net yn ’t ûnleech sinke.
Lit net de helske wolf jo skiep ferminke,
Untstell’ of krinke.
As wy, troch sliep ferkwikt, o leave Heare,
Us feardich moarn wer ta ús arbeid keare,
Wol dan ús dwaan en litten, Jo ta eare,
Aloan regeare.
In het oeuvre van Paulus Folkertsma neemt de cantate Mei snare en tonge een bijzondere plaats in. Folkertsma zelf noemde dit werk “it beste dat ik ea skreaun ha”. Het is dan ook heel spijtig dat de bladmuziek in de loop der jaren verloren is gegaan. Het enige dat bewaard is gebleven, is een koorpartituur en een cassettebandje met een opname van dit werk, uitgevoerd op 27 juni 1966 in de Martinikerk te Bolsward door het Frysk Orkest en koren uit Bolsward, Sneek en Grou o.l.v. Bram Feenstra.
Met dit materiaal heeft Johan Bijhold een poging ondernomen dit werk te reconstrueren. Bijna maat voor maat heeft hij het bandje afgespeeld en dat wat hij hoorde aan het papier toevertrouwd. Van meet af aan was het nadrukkelijk niet zijn bedoeling de oorspronkelijke instrumentatie te handhaven; uit respect voor de componist heeft hij Folkertsma’s compositie bewerkt voor koor en strijkkwartet. Het op deze manier reconstrueren van een gecompliceerde compositie is natuurlijk een monnikenwerk en Bijhold heeft daarmee een prestatie van formaat geleverd. Wij zijn hem daarvoor dan ook bijzonder erkentelijk. Door zijn inspanningen is het nu mogelijk kennis te nemen van Folkertsma’s opus ultimus.
It Nije Ensemble o.l.v. Hoite Pruiksma
Live-opname van een concert op 24 oktober 2009 in de Grote of Jacobijnerkerk te Leeuwarden
Uit De Jonkerboer op. 50
Io vivat!
Io vivat! Io vivat!
Nostrorum sanitas!
Hoc est amoris poculum,
Doloris est antidotum.
Io vivat! Io vivat!
Nostrorum sanitas!
Io vivat! Io vivat!
Nostrorum sanitas!
Nos iungit amicitia
Et vinum praebet gaudia.
Io vivat! Io vivat!
Nostrorum sanitas!
Io vivat! Io vivat!
Nostrorum sanitas!
Iam tota Academia
Nobiscum amet gaudia
Io vivat! Io vivat!
Nostrorum sanitas!
‘t Wie sa stil
‘t Wie sa stil hjir op ‘e Wierren.
Trager koe de tiid net gean.
O, de dagen duorren jierren,
Liken soms wol stil te stean.
Einlings, einlings wie ’t krystmoarn,
Mar wa’t kaam: net hy, net hy!
En de krysttiid gie foarby.
Hark, dêr blaast Sint Steffens hoarn!
’t Wie sa stil, ik hie it by my,
Aloan, ’t ynlik djip geheim.
‘k Hope, krysttiid dan hat hy my
Fan it grut geheim ûntslein.
Juster briek de Krystdei oan;
Sels yn tsjerke hie ‘k gjin doer
En no is de krysttiid oer.
Hark, dêr blaast Sint Steffens hoarn!
’t Wie sa stil, o net te hurden;
Ienkear mar ha’k him sûnt sjoen;
’t Wie om bûten rie te wurden,
Hie hy my syn ring net jûn.
Alles komt hjoed op my oan:
’t Wide fjild wurdt my t’ ûnrom
Leafste, leafste, kom o kom!
Hark, dêr blaast Sint Steffens hoarn!
Altyd bliuwt de leafde
Altyd bliuwt de leafde,
Altyd bliuwt de trou
Tusken alderleafsten
En tusken man en frou.
Sa lang as de wrâld noch stiet
Minskeslachte oer d’ ierde giet.
Sinne oan de himel tsjocht,
Fûgel fljocht,
Dauwe falt,
Brâning wâlt.
Sa lang gers groeit,
Beam bloeit,
Hoanne kraait,
Salang as de wyn fan de wolkens waait:
Salang sil dy leafde bestean!
De Jonkerboer is een opera in 2 bedrijven, geschreven in 1944. De tekstdichter dr. IJpe Poortinga baseerde zijn libretto op een verhaal uit de Rimen en Teltsjes van de 19e eeuwse Grouster schrijver dr. Eeltsje Halbertsma. Folkertsma schreef dit werk voor een grote bezetting met solisten, koor en orkest. De bewerking op deze cd is gemaakt door Johan Bijhold.
It Nije Ensemble o.l.v. Hoite Pruiksma
Live-opname van een concert op 28 september 2008 in de Sint Piter tsjerke te Grou.
